Islamitische mediation: de oplossing voor huwelijkse gevangenschap?

Huwelijkse gevangenschap is een situatie waarbij iemand tegen zijn of haar wil in een huwelijk blijft omdat het niet lukt om dat huwelijk te ontbinden. Vaak betreft dat een religieus of traditioneel huwelijk. Omdat Nederland geen islamitische rechtspraak kent, kan het voorkomen dat het islamitische huwelijk niet kan worden ontbonden omdat de echtgenoten er niet in slagen om dat met wederzijds goedvinden te doen. In dit artikel onderzoeken wat de alternatieve oplossingen zijn en wat de rol kan zijn van islamitische mediation.

1. Wat is islamitisch recht?

Islamitisch recht is in tegenstelling tot het Nederlandse recht niet gecodificeerd. Het islamitisch familierecht is om die reden niet neergelegd in een familiewet of burgerlijk wetboek. Dat geldt voor nationale wetten van islamitische landen niet. Zo is het Marokkaanse familierecht neergelegd in de Marokkaanse Familiewet (Mudawwana), het Turkse familierecht in het Turks Burgerlijk Wetboek (Türk Medeni Kanunu) en het Syrisch familierecht in de Wet op het Persoonlijk Statuut (Qânûn al-ahwâl al-shakhsiyya).

Voor de vraag wat het islamitisch huwelijk behelst, dient dan ook te worden gekeken naar wat de islamitische rechtsgeleerden hebben afgeleid uit de islamitische bronnen: de Koran (Ar.: qur’ân en de overleveringen van de Profeet (Ar.:sunna). Daarnaast maken islamitische geleerden gebruik van een veelheid aan andere bronnen waarvan de analogie (Ar.: qiyâs) en de consensus (Ar.: idjmâ’) de belangrijkste zijn.

2. Hoe komt een islamitisch huwelijk tot stand?

Op basis van deze bronnen heeft het overgrote deel van de islamitische geleerden geconcludeerd dat een islamitisch huwelijk in beginsel tot stand komt doordat de man en de vrouw, al dan niet vertegenwoordigd door een huwelijksvoogd (Ar.: walī, ook geschreven als wali), overeenstemming hebben over de sluiting van het huwelijk door middel van aanbod en aanvaarding en dat twee getuigen aanwezig zijn bij deze voltrekking. Ook dient overeenstemming te zijn over de door de man aan de vrouw te betalen bruidsgave, maar wanneer deze niet wordt afgesproken dan dient de man de vrouw nadien alsnog een gebruikelijke bruisgave te voldoen. Het huwelijk is dus ook geldig zonder vermelding van de bruidsgave al blijft deze plicht wel rusten op de man. Een religieuze autoriteit zoals een islamitische voorganger (Ar.: imâm) is in ieder geval niet vereist. In het geval deze wel betrokken zou worden dan spreken we van een religieus huwelijk en anders van een traditioneel huwelijk dat gebaseerd is op religieuze voorschriften.

Wanneer een religieus of traditioneel huwelijk in het buitenland is gesloten en dat huwelijk in dat land erkend wordt door de bevoegde autoriteiten dan wordt dat huwelijk in beginsel in Nederland ook erkend als een burgerlijk huwelijk tenzij sprake is van een polygaam huwelijk, huwelijk tussen bepaalde bloedverwanten (bijvoorbeeld vader en dochter, grootouder en kleinkind, broer en zus), kindhuwelijk, gedwongen huwelijk of een huwelijk waarbij een van de partijen geestelijk niet in staat was om de vereiste toestemming te geven.

Wanneer het islamitische huwelijk geen geldig buitenlands burgerlijk huwelijk oplevert en er ook geen Nederlands burgerlijk huwelijk is gesloten dan heeft dat de nodige gevolgen. Zo ontstaat er vanwege het islamitische huwelijk geen verwantschap tussen de vader en de kinderen omdat het islamitische huwelijk in dat geval in Nederland niet wordt erkend. Dat betekent dat zowel de erkenning van het kind en het aanvragen van het gezag geregeld dienen te worden omdat dit niet automatisch gaat zoals bij een burgerlijk huwelijk. Ook ontstaat er vanwege het islamitische huwelijk geen naar Nederlands recht erkende gemeenschap van goederen of beperkte gemeenschap van goederen.

Lees hier verder over de gevolgen van een islamitisch huwelijk.

3. Hoe wordt een islamitisch huwelijk ontbonden?

Wanneer het huwelijk ontbonden dient te worden dan zijn daarvoor een aantal mogelijkheden. De belangrijkste en meest bekende vormen zijn de verstoting door de man (Ar.:talâq) en de ontbinding tegen compensatie (Ar.:khul’). In het eerste geval dient de man aan de vrouw kenbaar te maken dat hij van haar wenst te scheiden. De eerste twee keer dat de man dat doet, is het mogelijk dat de man terugkomt op de ontbinding zodat gesproken wordt van een herroepbare scheiding (Ar.:talâq radj’i). De derde scheidingsuiting is onherroepbaar en definitief (Ar.:talâq bâ’in) zodat de man en vrouw ook niet meer rechtstreeks met elkaar mogen hertrouwen. Dit mag uitsluitend wanneer de vrouw na de de onherroepbare scheiding met een andere man is gehuwd geweest en daarvan weer gescheiden is.

Wanneer de vrouw van de man wenst te scheiden kan zij een khul’ voorstellen. Het initiatief ligt dan bij de vrouw. De man dient daarmee echter in te stemmen zodat daarmee het islamitische huwelijk wordt ontbonden. Veelal wordt in dit kader de bruidsgave of een deel daarvan of een andere compensatie geboden. Het is immers uitsluitend de man die de bruidsgave betaalt aan de vrouw en in beginsel is uitsluitend de man verplicht om de vrouw te onderhouden. De man is naar islamitisch recht derhalve verplicht om de nodige eenzijdige financiële investeringen te doen in het huwelijk. De man kan echter afzien van de compensatie en ingaan op het voorstel van de vrouw zodat de compensatie achterwege blijft.

4. Hoe ontstaat de huwelijkse gevangenschap?

Wanneer de echtgenoten er echter niet uitkomen omdat zij een geschil hebben over de vraag of er een grond is tot ontbinding of zij komen er niet uit voor wat betreft de voorwaarden waaronder het huwelijk ontbonden dien te worden, kunnen zij zich wenden tot de islamitische rechter of een andere erkende religieuze autoriteit die een islamitisch huwelijk kan ontbinden. In Engeland bestaan een aantal van dit soort instanties zoals de Islamic Sharia Council en de Muslim Arbitration Tribunal. In Nederland kennen wij dit soort raden niet; naar verluidt vanwege het politieke klimaat dat ertoe zou hebben geleid dat meerdere initiatieven daartoe reeds in een vroeg stadium zijn gestaakt.

Het gevolg hiervan is dat zowel de vrouw als de man in een situatie van huwelijkse gevangenschap terecht kunnen komen. Immers, beide echtgenoten kunnen door het samenstel van religieuze en sociale normen feitelijk of juridisch niet in staat zijn om uit het huwelijk te geraken. De vrouw kan de echtscheiding wensen terwijl de man daaraan niet wenst mee te werken zodat zij naar islamitisch recht in het huwelijk blijft totdat een islamitische rechter of erkend religieus orgaan de ontbinding uitspreekt na behoorlijke rechtspleging. De man kan eveneens de wens hebben om naar islamitisch recht het huwelijk te ontbinden maar de vrouw weigert de achterstallige bruidsgave, die soms tienduizenden of honderdduizenden euro’s kan bedragen, kwijt te schelden. In dit laatste geval wil de vrouw niet scheiden maar de man wel. Echter, is hij in dat geval gehouden om de achterstallige bruidsgave te voldoen die in veel gevallen niet betaald kan worden.

5. Hoe kan de huwelijkse gevangenschap opgeheven worden?

In deze gevallen zijn er verschillende oplossingen denkbaar. Allereerst kan een islamitische rechter, bijvoorbeeld in het land van herkomst, of een erkende religieuze autoriteit op het gebied van ontbinding van islamitische huwelijken worden ingeschakeld. In Nederland wordt in dat kader bijvoorbeeld gebruik gemaakt van de in Engeland gevestigde islamitische raden. Indien dat niet mogelijk is, kan bij de Nederlandse civiele rechter worden gevorderd dat de niet-meewerkende partner wordt veroordeeld tot medewerking op grond van de onrechtmatige daad. Het is dan wel van belang om vooraf na te gaan of een dergelijke door de Nederlandse rechter afgedwongen medewerking aan de islamitische scheiding naar islamitisch recht in de gegeven omstandigheden stand houdt. Wanneer dat niet het geval is, schiet een dergelijke procedure zijn doel uiteraard voorbij.

Indien er ook een Nederlands burgerlijk huwelijk is gesloten dan kan de Nederlandse echtscheiding, al dan niet via een gezamenlijk verzoek, worden verzocht en vervolgens in het land van herkomst worden erkend, zoals het geval is bij een erkenningsprocedure in Marokko of Turkije. Ook kan in de Nederlandse echtscheidingsprocedure een verzoek worden gedaan aan de rechter om ook te bepalen dat de andere partner wordt veroordeeld tot medewerking aan ontbinding van het islamitische huwelijk op straffe van een dwangsom of zelfs lijfsdwang. De rechter dient er in dat geval van overtuigd te worden dat dit bevel voldoende samenhangt met het echtscheidingsverzoek en niet leidt tot onnodige vertraging van de echtscheidingsprocedure.

6. Wat is de rol van islamitische mediation?

Tot slot is het mogelijk om huwelijkse gevangenschap te voorkomen of te beëindigen met wederzijds goedvinden. In het eerste geval kan dit voorkomen worden door in het huwelijkscontract op te nemen dat zowel de man als de vrouw het recht hebben om het islamitische huwelijk te ontbinden. Dit is een afspraak die naar islamitisch recht aanvaardbaar en afdwingbaar is. Daarvoor zijn verschillende mogelijkheden die verschillende rechtsgevolgen hebben zodat professionele juridische bijstand in dat kader van groot belang is. Ook kunnen afspraken gemaakt worden over de vraag wanneer de uitgestelde bruidsgave wel of niet betaald moet worden om huwelijkse gevangenschap ook langs die weg te voorkomen.

Wanneer huwelijkse gevangenschap niet middels het huwelijkscontract wordt voorkomen, kan deze wel beëindigd worden met wederzijds goedvinden. Beëindiging is goed mogelijk onder deskundige begeleiding in de vorm van islamitische mediation. Daarvoor kan een gespecialiseerde mediator ingeschakeld worden, maar ook een imam, familielid of kennis kan de rol van mediator op zich nemen. Daarbij is het van belang dat de islamitische regels in acht worden genomen op de wijze zoals in de betreffende islamitische gemeenschap van de betrokkenen gebruikelijk is. Door rekening te houden met het culturele kader van de echtgenoten, zoals een islamitische achtergrond, kan een oplossing bereikt worden die niet alleen aanvaardbaar is voor de echtgenoten zelf maar ook hun omgeving, religieuze autoriteiten en de autoriteiten van het land van herkomst. Op die wijze is de kans het grootst dat beide partijen de gemaakt afspraken nakomen.

7. Een voorbeeld

Hieronder bespreken we een casus waarin sprake is van huwelijkse gevangenschap die na verschillende gesprekken met de betrokken mediators wordt opgelost door afspraken te maken waarin beide partijen zich kunnen vinden en die in ieder geval in het belang van de kinderen zijn.

Bevrijd door islamitische mediation

Gevangen in een islamitisch huwelijk

Monique heeft zich in 1994 tot de islam bekeerd en is in 2000 islamitisch gehuwd met Hussein die zij tijdens een vakantie heeft ontmoet in Egypte. Monique, die altijd haar eigen naam heeft behouden, heeft met Hussein drie kinderen: Marwan, Musa en Mohammed. Monique en Hussein hebben geen burgerlijk huwelijk gesloten in Nederland of Egypte. In 2015 wil Monique van Hussein scheiden omdat zij in de loop der jaren andere ideeën heeft ontwikkeld over de wijze waarop zij haar leven en huwelijk wenst in te richten. Hussein is het daar niet mee eens omdat hij meent dat de gewijzigde ideeën van Monique niet in lijn zijn met de islam zoals hij die beleeft. Hij weigert iedere medewerking.

Bemiddeling door de imam

Monique heeft contact opgezocht met verschillende imams in Nederland om Hussein ervan te overtuigen dat hij haar de islamitische echtscheiding dient te geven. Op verschillende momenten in 2015 en 2016 zijn er gesprekken geweest met Hussein en met Monique en Hussein samen. Hussein blijft erbij dat het zijn recht is om de islamitische echtscheiding te geven en dat het niet goed is voor de kinderen als zij uit elkaar gaan. Monique geeft op haar beurt aan dat de kinderen inmiddels gewend zijn aan de situatie waarbij zij met hun moeder elders wonen en vader Hussein in de echtelijke woning is blijven wonen.

Intake islamitische mediation

Monique krijgt het advies om haar zaak ofwel aan een islamitische raad in Engeland voor te leggen of een gespecialiseerd mediator te zoeken indien Hussein daarvoor open zou staan. Monique kiest er vanwege de tijdsdruk, inmiddels wil zij namelijk hertrouwen, en de kosten om een mediationtraject te proberen. Hussein wil hier in eerste instantie niets van weten omdat hij al met drie verschillende imams heeft gesproken. Nadat Monique een intakegesprek heeft gehad bij mediator Wafa neemt haar collega Adam contact op met Hussein om met hem de mogelijkheden te bespreken. Hussein laat zich overtuigen door Adam en ook zij hebben een gesprek waarbij Hussein aangeeft dat hij zich gehoord voelt.

Overleg mediators

In het overleg dat Wafa en Adam daarop hebben, blijkt dat Hussein voornamelijk bang is dat hij geen vat meer zal hebben op de opvoeding en ontwikkeling van de kinderen zeker hij ze nu niet meer dagelijks ziet sinds Monique is vertrokken. Hij geeft er ook blijk van dat hij het gevoel heeft dat hij in Nederland aan het kortste eind zal trekken wanneer een juridische procedure zou worden gestart bij de rechter over de kinderen omdat Monique in een eerder stadium niet heeft meegewerkt aan verkrijging van het mede-gezag door Hussein.

Monique erkent op haar beurt dat Hussein de kinderen veel minder ziet dan voorheen en dat zij niet altijd de tijd en ruimte heeft om alle beslissingen over de kinderen met Hussein te bespreken. Monique benadrukt dat zij wil scheiden van Hussein en dat dat geen scheiding tussen de kinderen en Hussein teweeg moet brengen. Zij laat echter wel doorschemeren dat zij de angst heeft dat Hussein naar Egypte terugkeert met de kinderen. Ook blijkt dat de moeder van Hussein een belangrijke rol speelt in de belevingswereld van Hussein omdat zij er bij hem op aandringt dat hij de kinderen zou moeten krijgen omdat de angst is dat Monique hertrouwt waardoor Hussein alle zicht op de kinderen zal verliezen.

Vervolggesprekken

In de vervolggesprekken wordt zowel met Monique, Hussein alsook de moeder van Hussein gesproken. De angsten van alle partijen worden verwoord en gestructureerd besproken. Ook wordt gesproken over wat er nodig is voor een ieder om de angsten weg te nemen en worden de belangen duidelijk achter de ingenomen standpunten. Hussein blijkt namelijk op zichzelf ook geconcludeerd te hebben dat het huwelijk niet meer werkbaar is. Zijn zorgen blijken slechts op de kinderen te zien. Door Monique geen islamitische scheiding te geven, hoopte Hussein in elk geval te bereiken dat Monique niet zou kunnen hertrouwen zodat zijn rol niet overgenomen kan worden door een stiefvader. In de vervolggesprekken staan niet alleen de islamitische scheidingsregels centraal maar voornamelijk die regels die betrekking hebben op het belang van de kinderen.

Afspraken

Uiteindelijk worden afspraken gemaakt die erop neerkomen dat Monique met Hussein het gezamenlijke gezag aanvraagt bij de rechtbank. Monique en Hussein wordt uitgelegd dat zij over en weer toestemming dienen te verlenen voor allerlei handelingen die betrekking hebben op de kinderen zoals vakanties naar het buitenland. Er worden schriftelijke afspraken gemaakt over de wijze waarop Monique en Hussein elkaar toestemming zullen vragen waarbij zij altijd opgeven naar welk adres de kinderen gaan en hoe de betreffende ouder te bereiken is.

Daarnaast wordt afgesproken dat de kinderen de ene week bij Monique zullen verblijven en de andere week bij Hussein ook wanneer een van de echtgenoten hertrouwt. Afgesproken wordt dat eventuele stiefouders een minimale rol zullen spelen in de opvoeding van de kinderen en dat Monique en Hussein steeds degenen zullen zijn die de afspraken maken over de kinderen. Ook wordt afgesproken op welke manier een nieuwe partner bij de ex-partner wordt geïntroduceerd en dat er ook een gesprek zal plaatsvinden tussen Monique en Hussein en die nieuwe partner of partners om de verschillende rollen met elkaar te bespreken en af te stemmen. Tot slot wordt schriftelijk vastgelegd dat Hussein Monique de definitieve onherroepbare islamitische scheiding heeft verleend.

Evaluatie

Na enkele maanden vindt er weer een gesprek plaats met de twee mediators. Daaruit blijkt dat Monique en Hussein zich nog altijd goed kunnen vinden in de gemaakte afspraken maar dat de situatie inmiddels ook is gewijzigd. Hussein is inmiddels hertrouwd met een vrouw uit Egypte die daar nog altijd woont en die sinds kort ook zwanger is. Hussein wil zijn nieuwe echtgenote, Muna, graag naar Nederland halen maar weet niet hoe lang dat nog op zich laat wachten. Hussein en Monique blijken van mening te verschillen over de manier waarop het nieuws aan de kinderen, die 15, 13 en 7 zijn, moet worden gebracht.

Monique vindt het passend als zij dat samen met Hussein doet en dat zij van tevoren aankondigen dat papa en mama belangrijk maar leuk nieuws hebben. Hussein is van mening dat het zijn kind is dat op komst is en dat hij dat moet vertellen. Hussein gaat uiteindelijk akkoord dat het in het belang is van de kinderen dat dit toch gebeurt in het bijzijn van de moeder omdat de kinderen zich in het bijzijn van beide ouders het veiligst voelen en zij bovendien ook kunnen zien dat Monique het geen probleem vindt dat Hussein verder is gegaan en nu een nieuw kind verwacht. Ook is niet in te schatten hoe de kinderen zullen reageren zodat het ook gezien het aantal kinderen goed is wanneer er twee ouders bij aanwezig zijn.

 

Meer informatie of hulp nodig?

Neem voor meer informatie over dit onderwerp contact op met:

Wat zijn de kosten?

Klik hier voor meer informatie over de wijze waarop uw advocaatkosten kunnen worden vergoed en welke betalingsmethoden ons kantoor hanteert.