Islamitisch namenrecht binnen de Nederlandse rechtsorde | Advocatenkantoor El Hannouche B.V.

Binnen de islam gelden normen met betrekking tot naamgeving. Soms botst het islamitische namenrecht met het Nederlandse namenrecht en omgekeerd. In dergelijke gevallen dient een oplossing gezocht te worden waarbij zowel het islamitische als het Nederlandse namenrecht wordt gerespecteerd. In dit blogartikel bespreken we de meest voorkomende problemen en de diverse oplossingen daarvoor.

1. Islamitisch namenrecht

Traditioneel maken Arabieren gebruik van namenreeksen. Een namenreeks kan bestaan uit een voornaam (Ar.: ism), bijnaam (Ar.: kunya), de vadersnaam (Ar.: nasab), een herkomstaanduiding (Ar.: nisba) en eventueel een eretitel (Ar.: laqab).

Veel islamitische geleerden beamen dat het van belang is dat uit de naam van een persoon zijn of haar afstamming blijkt. Dit is onder andere van belang om incestueuze huwelijken te voorkomen, familiaire verplichtingen vast te stellen en voor erfrechtelijke kwesties.

Islamitisch gezien geschiedt afstamming middels de vader. Om deze afstamming duidelijk te maken, is het dus wenselijk dat men de naam van zijn of haar vader draagt (Ar.: nasab). Daarnaast kan afstamming ook worden aangegeven middels de herkomstaanduiding (Ar.: nisba). Hiermee kan de stam waartoe de desbetreffende persoon behoort, worden aangegeven.

1.1. Islamitische voornaam

De islamitische regelgeving betreffende de voornaam is beperkt. Het wordt algemeen aangenomen dat het islamitisch gezien niet toegestaan is om een voornaam te dragen die strijdig is met de islam. Een voorbeeld van zo’n naam is “Abdoe l-Ka’bah”, wat betekent “de dienaar van de Kaäba”. Deze naam is strijdig met de islam omdat hij het dienen van iets of iemand anders dan God (Ar. : Allah) impliceert. Daarnaast is het volgens sommige geleerden verboden om namen te dragen die slechts aan God zijn voorbehouden. Denk aan “Ar-Rahim”, De Meest Genadevolle. Dit is immers een van de namen die verwijst naar God en waarmee hij binnen de islam wordt aangeduid.

Voorts wordt aangenomen dat het binnen de islam afgeraden is een naam te dragen die een negatieve betekenis heeft. Een voorbeeld van zo’n naam is “Hazn”, wat moeilijk betekent. Het dragen van namen met een positieve betekenis wordt aangeraden. “Sahl”, wat gemakkelijk betekent, is hier een voorbeeld van. Verder wordt aangeraden om islamitische voornamen te kiezen. Denk aan namen die verwijzen naar historische figuren uit de islam, zoals profeten of de metgezellen van de profeet Mohammed.

In principe hoeven de islamitische regels betreffende de voornaam geen probleem op te leveren in de Nederlandse rechtsorde. In paragraaf 2 bespreek ik enkele zaken waar Nederlandse moslims wel tegenaan kunnen lopen.

1.2. Islamitische achternaam

In veel landen waarin de islam dominant is, wordt tegenwoordig gebruik gemaakt van het systeem van voor- en achternamen. In een dergelijk systeem wordt het aannemen van de achternaam van de vader doorgaans gezien als wijze om iemands afstamming aan te duiden. Gezien het belang van een kenbare afstamming, behouden vrouwen over het algemeen hun vaders achternaam nadat ze gehuwd zijn.

Wanneer een kind wordt aangenomen als pleegkind (of geadopteerd), is het gebruikelijk dat dit kind zijn oorspronkelijke achternaam behoudt ter aanduiding van diens biologische afstamming. Wanneer een kind niet uit een islamitisch huwelijk wordt geboren of wanneer de vader onbekend is, krijgt het vaak de achternaam van de moeder. Dit laatste is omdat de afstamming van de vaderskant niet bekend is of niet vaststaat.

Tot slot is het volgens sommige geleerden ook bij een achternaam afgeraden om een naam te dragen die een blasfemische of negatieve betekenis heeft.

2. Problemen met de voornaam

2.1. Bekering

Voor bekeerlingen is het niet verplicht om de voornaam te veranderen naar een islamitische naam. Problemen met de voornaam kunnen ontstaan wanneer iemand zich bekeert tot de islam en zijn huidige voornaam in strijd is met de islamitische regels. In dat geval acht menig geleerde het verplicht de voornaam te veranderen indien dat mogelijk is.

2.2. Dubbele nationaliteit

Wanneer iemand een dubbele nationaliteit heeft dan kan het voorkomen dat de voornaam zowel in Nederland als in het buitenland of de buitenlandse vertegenwoordiging in Nederland (consulaat of ambassade) ingeschreven moet worden. In het buitenland gelden echter soms strengere regels dan in Nederland. Hierdoor zijn sommige voornamen in Nederland wel toelaatbaar, maar in het buitenland niet.

Wanneer een kind in Nederland bijvoorbeeld een naam krijgt die in het vaderland niet wordt toegestaan, dan kan dit problemen opleveren bij de inschrijving van het kind in het betreffende land. Het is voor mensen met een migratieachtergrond derhalve raadzaam om na te gaan wat de regels aangaande naamgeving zijn in hun land van herkomst alvorens hier een naam te kiezen.

2.3. Niet-islamitische voornaam

Problemen kunnen ook ontstaan wanneer de ouders van een kind onbewust het kind een voornaam geven die niet conform de islamitische regels is. Wanneer men zijn of haar niet-islamitische voornaam in Nederland wil veranderen naar een islamitische naam, dient men de naam te wijzigen voor zover mogelijk.

2.4. Voornaamswijziging

In de hiervoor besproken voorbeelden kan een oplossing gevonden worden in wijziging van de voornaam in Nederland. Kort gezegd dient daarbij een verzoek ingediend te worden bij de rechter door middel van een advocaat waarin wordt uitgelegd welke zwaarwegende redenen er zijn voor die voornaamswijziging. U leest hier alles over het wijzigen van de voornaam.

3. Problemen met de achternaam

Zoals eerder aangegeven, wordt binnen de islam veel belang gehecht aan afstamming. Deze afstamming wordt doorgaans kenbaar gemaakt door het aannemen van de achternaam van de vader. Indien iemand niet de achternaam van zijn of haar vader heeft, kan deze persoon dit als problematisch ervaren vanuit geloofsovertuiging.

Daarnaast kan deze persoon, ofwel zijn ouders, bang zijn dat hij gezien wordt als een buitenechtelijk kind. Zoals eerder aangegeven, is het gebruikelijk dat kinderen de achternaam van hun moeder krijgen wanneer de afstamming met de vader niet vaststaat.

Aangezien het Nederlandse namenrecht anders in elkaar zit dan het islamitische namenrecht, kan het derhalve soms voorkomen dat een kind in Nederland niet de islamitisch gewenste achternaam krijgt.

3.1. Achternaam moeder

Een dergelijke situatie kan zich voordoen wanneer een man en een vrouw slechts islamitisch getrouwd zijn en er geen burgerlijk huwelijk tussen hen gesloten is. Het kind krijgt dan automatisch de achternaam van de moeder, aangezien de familierechtelijke betrekking tussen de vader en het kind in een dergelijke situatie niet vaststaat voor de Nederlandse wet.

Om het kind toch de achternaam van de vader te geven, is het van belang dat de vader het kind erkent. Dan kan het kind op grond van artikel 1:5 lid 2 van het Burgerlijk Wetboek (BW) de achternaam van de vader krijgen wanneer beide ouders daarmee instemmen.

Wanneer de ouders in bovengenoemd voorbeeld na de geboorte van het kind besluiten voor de Nederlandse wet te trouwen of een geregistreerd partnerschap aan te gaan, kunnen ze middels een gezamenlijke verklaring eveneens de achternaam van het kind wijzigen in die van de vader.

3.2. Gerechtelijke vaststelling vaderschap

Op grond van artikel 1:5 lid 2 BW kan het kind eveneens de achternaam van de vader krijgen wanneer het vaderschap van de vader gerechtelijk is vastgesteld. Dit artikel kan onder andere uitkomst bieden wanneer een adoptiekind, pleegkind of stiefkind de achternaam van zijn adoptieouders heeft gekregen of aangenomen, maar deze uit geloofsovertuiging in die van zijn biologische vader wenst te veranderen. Het vaststellen van het vaderschap kan zowel op verzoek van de moeder als van het kind geschieden.

Hier dient wel de ontkenning van het vaderschap van de juridische vader (zoals de adoptievader) aan vooraf te gaan. Instemming van deze juridische vader is hiervoor niet nodig. Indien het vaderschap van de biologische vader is vastgesteld, kan de achternaam van het kind op grond van artikel 1:5 lid 2 BW in de achternaam van de biologische vader worden gewijzigd.

Voor deze naamswijziging is wel vereist dat beide (biologische) ouders daarmee instemmen. Indien een van de ouders hier niet mee instemt, kan de naam van het kind na gerechtelijke vaststelling van het vaderschap niet gewijzigd worden. De Hoge Raad oordeelde in 2006 dat dit tevens het geval is wanneer het kind, uit religieuze overtuiging of uit angst als buitenechtelijk kind gezien te worden, belang heeft bij die naamswijziging.

3.3. Niet-islamitische achternaam

Naast de bovenstaande manieren om de achternaam te wijzigen, kan er tevens reden zijn om de achternaam te wijzigen wanneer de achternaam niet in overeenstemming is met het islamitische namenrecht. Dit is volgens sommige islamitische geleerden niet alleen het geval wanneer deze achternaam een andere afstamming dan de biologische afstamming via de lijn van de vader behelst, maar ook wanneer deze naam godslasterlijk is of een negatieve betekenis heeft. De vraag is dan wel altijd hoe een blasfemische naam zo te wijzigen dat de afstamming via de mannelijke lijn tot uitdrukking komt. Zo kan ervoor worden gekozen om de blasfemische naam te wijzigen in de voornaam van de vader.

3.4. Achternaamswijziging

Indien sprake is van een van de hiervoor genoemde situaties kan gedacht worden aan achternaamswijziging. De gronden voor achternaamswijziging zijn echter limitatief opgenomen in de wet. Dit is anders dan bij een verzoek tot voornaamswijziging waarbij om uiteenlopende redenen een verzoek gedaan kan worden tot wijziging.

Het hebben van een niet-islamitische achternaam is op zichzelf niet direct redengevend voor wijziging daarvan volgens de Nederlandse wetgeving. In sommige situaties kan de achternaam desalniettemin gewijzigd worden. U leest hier wanneer een dergelijk verzoek tot achternaamswijziging mogelijk is.

3.5. Namenreeks

Tot slot kunnen er problemen spelen wanneer iemand geen voor- of achternaam heeft, maar een namenreeks conform het islamitische namenrecht waarbij geen direct onderscheid wordt gemaakt tussen de voornaam en achternaam.

Zoals de namenreeks ‘Ahmed Mohammed Ali’. In dit voorbeeld is de voornaam weliswaar ‘Ahmed’ maar de naam ‘Mohammed Ali’ is hier geen achternaam maar onderdeel van de namenreeks.

In deze namenreeks verwijst de naam ‘Mohammed’ naar de vader van ‘Ahmed’. De naam ‘Ali’ verwijst naar diens grootvader. In het klassieke Arabische namensysteem zou de naam dan ook luiden: ‘Ahmed ibn Mohammmed ibn Ali’ ofwel Ahmed de zoon van Mohammed de zoon van Ali.

In Nederland kennen we echter een systeem met een of meerdere voornaam en een enkele achternaam, hoewel deze wel uit meerdere delen kan bestaan. Wanneer iemand in het buitenland slechts met een namenreeks bekend is, kan niet direct bepaald worden in Nederland hoe de achternaam zou moeten luiden. Om die reden wordt in de registers in beginsel een koppelteken weergegeven bij de achternaam (‘-‘).

Om alsnog een achternaam te krijgen naar Nederlands recht dient de achternaam vastgesteld te worden. Hoe dit gedaan kan worden, kunt u hier lezen.

4. Dubbele achternaam

Momenteel wordt in Nederland nagedacht over het invoeren van een dubbele achternaam waarbij een kind zowel de achternaam van de vader als die van de moeder kan krijgen zoals nu al gebeurt in bepaalde landen zoals Spanje. Omdat ouders in Spanje zelf ook een dubbele achternaam hebben, moet een keus gemaakt worden welke van die dubbele achternaam doorgegeven wordt. In Spanje is dat de naam die de vader en de moeder elk hebben gekregen van hun vader.

Bovendien was het tot 1999 in Spanje ook zo dat eerst de naam van de vader werd opgenomen achter de voornaam. Indien dat systeem ook in Nederland zou worden toegepast dan is het nog maar de vraag of dat in strijd komt met de islamitische eis dat de afstamming via de mannelijke lijn dient te verlopen en terug te komen in de naamskeuze. Immers, bij een dergelijk systeem komt de volledige afstamming via de mannelijke lijn tot uitdrukking omdat de eerste achternaam verwijst naar de vader en bij die vader zal dat hetzelfde zijn.

De verwachting is echter dat in Nederland sprake zal zijn van een keuze. Dat betekent dat er zowel keuze zal zijn of er twee achternamen worden gekozen en ook in welke volgorde. Het lijkt er dan op dat in een dergelijk geval verwarring kan ontstaan omdat niet direct duidelijk is wat de naam van de vader is en die van de moeder omdat de eerste achternaam niet per definitie die van de vader is. De verwachting is dat een dergelijke verwarring naar islamitische maatstaven onaanvaardbaar of afkeurenswaardig zal zijn. Afgewacht zal moeten worden hoe de wetgever dit wetsvoorstel verder invulling zal geven.

U kunt hier meer lezen over het wetsvoorstel omtrent de dubbele achternaam.

5. Conclusie

Het islamitische namenrecht wijkt af van het Nederlandse namenrecht. Wanneer iemands voornaam in strijd is met het islamitische namenrecht, kan er een verzoek tot voornaamswijziging ingediend worden.

In het geval iemands achternaam niet conform het islamitische namenrecht is of juist een islamitische achternaam heeft die niet conform het Nederlandse recht is, moet er soms naar creatieve oplossingen worden gezocht. In een dergelijk geval kan een achternaamswijziging mogelijk een oplossing zijn maar ook vaststelling van de achternaam als sprake is van een namenreeks.

Het is van belang dat u zich in dergelijke kwesties laat bijstaan door een advocaat die zowel kennis heeft van het islamitische namenrecht alsook het Nederlandse namenrecht.